Categorieën
Schrijven

Wat is een verhaal in wezen?

Al sinds de grijze oudheid vertellen mensen elkaar verhalen. Sinds de uitvinding van het schrift worden verhalen vaak (ook) opgeschreven. Bijna iedereen voelt instinctief aan wat een verhaal in wezen inhoudt, maar wat is precies kenmerkend voor een verhaal?

Dit artikel is opgebouwd uit de volgende paragrafen.

Hoe herken je een verhaal?

Ezel is ijverig aan het schrijven; zijn prullenmand is overvol met afgekeurde teksten
Schrijven blijft een inspannende klus ongeacht of je werkt met ganzenveer en papier of dat je achter je laptop schrijft.

Een verhaal is een flexibele constructie zonder een vaste vorm of structuur. In (bijna) alle gevallen gaat om een of meer reeksen van

  • al dan niet (gedeeltelijk) verzonnen
  • met elkaar hangende gebeurtenissen
  • die schriftelijk of mondeling worden verteld.

In die gebeurtenissen staan meestal menselijke en soms dierlijke of buitenaardse personages centraal. In fabels of sprookjes worden aan dieren vaak menselijke eigenschappen toegedicht. In sciencefiction worden buitenaardse personages vaak van menselijke trekken voorzien.

Een verhaal speelt zich af binnen een bepaalde ruimte. Dit kan een ruimte binnenshuis zijn, maar bijvoorbeeld ook een of meer dorpen, steden, regio’s of landen.

Tenslotte speelt een verhaal zich af binnen een bepaalde tijdsperiode. Denk bijvoorbeeld aan een dag. Maar het is ook mogelijk dat de gebeurtenissen in het verhaal in de loop van een week, een jaar of nog langer plaatsvinden.

Een sprookje, fabel, parabel, kort verhaal, maar ook bijvoorbeeld novelles en zelfs complete romans worden wel tot de verhalen gerekend.

De verteller van een verhaal wil doorgaans de lezer of luisteraar amuseren. Soms heeft een verhaal daarnaast een andere functie.

Opvattingen van schrijvers over het wezen van een verhaal

Dwight V. Swain, schrijfdocent, maar vooral bekend van veel genreliteratuur stelt in hoofdstuk 5 ‘Fiction Strategy’ van zijn klassieker Techniques of the Selling Writer dat het niet mogelijk om een zinvolle, betekenisvolle definitie te geven die alles omvat wat een verhaal inhoudt. Hij gelooft namelijk dat ieder mens op zijn eigen, persoonlijke wijze leest of schrijft. En dat iedereen definieert wat een verhaal inhoudt op grond van zijn eigen smaak en vooroordelen.

Toch doet Swain op enkele plaatsen in datzelfde boek een poging om een wezenlijk aspect van wat een verhaal is tot uitdrukking te brengen. Zo schrijft hij onder meer dat een verhaal bestaat uit ervaring die in een literair proces is vertaald. Op andere plaatsen noemt hij het een verslag van de manier waarop iemand een gevaar aanpakt. Het begrip ‘gevaar’ ziet hij daarbij verrassend ruim. Daaronder verstaat hij elke verandering die vereist dat het hoofdpersonage zich aan een nieuwe situatie aanpast.

Paul Mills, schrijver van een aantal gedichtenbundels, toneelstukken en twee schrijfboeken, stelt in zijn boek ‘The Routledge Creative Writing Coursebook’ kortweg dat er van een verhaal sprake als er belang wordt gehecht aan gebeurtenissen binnen een bepaald tijdsbestek.

Wat is de functie van een bepaald verhaal?

In alle culturen vertellen mensen van oudsher verhalen aan elkaar, maar ook aan zichzelf. Die verhalen kunnen verschillende functies hebben.

Amusement: het verhaal om het verhaal

Verhalen worden vaak (schriftelijk of mondeling) verteld om mensen te amuseren. Ontspanning en vermaak zijn belangrijke redenen waarom lezers en luisteraars belangstelling hebben voor het een verhaal.

In een aantal gevallen is een verhaal door de verteller of schrijver echter niet uitsluitend bedoeld ter ontspanning en vermaak. In de loop van de geschiedenis is een groot aantal verhalen en romans gepubliceerd die niet alleen amusementswaarde hadden, maar die ook van invloed waren op de publieke opinie over bepaald onderwerpen.

Als een verteller of schrijver voor de vorm van fictie kiest, kan hij in bepaalde gevallen meer mensen bereiken dan met een journalistiek verslag. Een en ander neemt niet weg dat een dergelijke opzet uitsluitend kans van slagen kan hebben als de amusementswaarde van het verhaal of de roman groot genoeg is om massa’s mensen te bereiken.

Middel tot beïnvloeding van de publieke opinie

Al zo’n 2,5 duizend jaar geleden was bekend dat verhalen kunnen dienen om de publieke opinie te beïnvloeden. Zo predikte Boeddha in de vijfde eeuw vóór onze jaartelling predikte zijn religieuze leer door het vertellen van verhalen. De aantrekkelijkheid van die verhalen is onder meer te danken aan de wijsheid, geestigheid en spitsvondigheid ervan.

Verhalen worden ook al langere tijd bedacht bedacht om een moralistisch doel te dienen, bijvoorbeeld om de gemeenschap ervan te overtuigen dat het goede wordt beloond en het kwade gestraft.

Deze verhalen hebben vaak de vorm van een fabel. Het genre fabel is door de eeuwen heen in veel culturen populair geweest. De oudste fabels dateren van meer dan tweeduizend jaar terug. Fabels die tegenwoordig (bijna) iedereen kent zijn bijvoorbeeld die van de haas en de schildpad of die van de krekel en de mier.

Een verhaal kan bijvoorbeeld ook tot doel hebben om de kennis van de lezer over een bepaald onderwerp te vergroten of om, wat hij als misvatting beschouwt, te ontzenuwen.

Verder worden verhalen ook geregeld gebruikt voor het propageren van een politiek doel. Denk bijvoorbeeld aan een verhaal dat bedoeld is om in een heterogene samenleving een gevoel van saamhorigheid op te wekken.

Maar vaker gebruiken schrijvers hun verhaal om sociale of politieke misstanden aan de kaak te stellen. In sommige gevallen hebben zij hiermee ten minste de belangstelling van grote groepen mensen voor de betreffende onderwerpen weten te trekken. Denk in dit verband bijvoorbeeld aan:

  • Candide ou de l’optimisme uit 1759 van Voltaire. Dit boek bevat in satirische vorm kritiek op het ongefundeerde optimisme en op religie.
  • Uncle Tom’s Cabin (De hut van oom Tom, vroeger bekend onder de titel ‘De negerhut van oom Tom) uit 1852 van Harriet Beecher Stowe. Dit is een hartstochtelijke aanklacht tegen de slavernij in het Amerika van die tijd.
  • Brave New World (Heerlijke nieuwe wereld) uit 1932 van Aldous Huxley. In dit satirische boek waarschuwt hij er in wezen tegen dat de vooruitgang van de technologie een nachtmerrie zonder eind voor de mensheid kan meebrengen.
  • Animal Farm: A Fairy Story (Boerderij der dieren) uit 1945 van George Orwell. Dit is een allegorie die bedoeld is als kritiek op het totalitaire communistische systeem van de Sovjet-Unie.
  • Nineteen Eighty-Four (1984) uit 1949) door George Orwell. In dit boek waarschuwt de schrijver tegen de gevaren van een totalitair bewind. Hij schetst een visioen van de westerse wereld in het jaar 1984, waarin het individu geen schijn van kans maakt in zijn strijd tegen een totalitair regime. Uit het laatstgenoemde boek kent iedereen wel het citaat: “Big brother is watching you”.

Communicatie over je leven aan jezelf of aan anderen

Waarschijnlijk vertel je geregeld verhaaltjes aan jezelf of aan anderen.

Zo stel je jezelf bij het wakker worden of het ontbijt voor hoe jouw dag mogelijk gaat verlopen. Je bedenkt dan als het ware een plot voor die dag.

En ’s avonds kijk je terug op de gebeurtenissen van de dag. Misschien vertel je, al dan niet verschillende keren over bepaalde belevenissen aan je familie of vrienden.

Door aan jezelf en anderen verhalen te vertellen van wat je denkt dat er staat te gebeuren, of wat er naar jouw beleving gebeurd is, krijg je meer grip op je leven.

Wat je jezelf of anderen over je leven vertelt, is een al dan niet bewust gekleurde weergave van geselecteerde gebeurtenissen. Je kunt die belevenissen eventueel in gedramatiseerde vorm vertellen, zodat het min of meer op een film lijkt. Hoe dan ook, in feite ben je dan bezig met het vertellen van een verhaal.

Uit welke elementen bestaat een verhaal?

Technisch gezien wordt een verhaal in hoofdlijnen opgebouwd uit de volgende elementen

  • woorden die gegroepeerd zijn tot een prikkel-reactie-eenheid (schrijfdocent en auteur Dwight V. Swain noemt dit een ‘motivation-reaction unit‘). Het gaat hier om telkens een bepaald prikkel, bijvoorbeeld een handeling of opmerking van iemand die een reactie in de vorm van een andere handeling of opmerking oproept.
  • clusters van prikkel-reactie-eenheden die gegroepeerd zijn tot scènes (die elk door zogenaamde sequels met elkaar verbonden zijn). In wezen is een scène een eenheid van conflict die de hoofdpersoon (en daarmee ook de lezer) doormaken. De daaropvolgende sequel is feitelijk een logische link naar de volgende scène.
  • scènes en sequels die op een logische wijze gegroepeerd zijn tot een verhaalpatroon
  • personages die het verhaal tot leven brengen.

Dossier creatief schrijven

Dit artikel maakt deel uit van het dossier creatief schrijven en wel van het subdossier verhalen en romans schrijven. Daarin vind je onder meer artikelen over het belang van het emoties bij het creatief schrijven, wat je nodig hebt om schrijver te worden, of over de opmerkelijke manier waarop schrijfster Janet Frame haar writer’s block te boven kwam.

Bronnen en verder lezen